Sint Nicolaas, Constantijn en het christendom, deel 1
Donderdag 09 December 2010, 6:51 pm - Categorie: geschiedenis
Icoon uit de Sint-Nicolaasbasiliek van Myra, dat de heiligman zou voorstellen.
Maar klopt dit wel? Er is eigenlijk niets bekend over de werkelijke Nicolaas. Zijn cultus begon zich pas te verspreiden vanaf de zesde eeuw, in de tijd van de Byzantijnse keizer Justinianus. Toch is er een complete biografie over hem ontwikkeld, waarin legendarische vertellingen worden afgewisseld met historisch ogende informatie.
De legendes plaatsen Nicolaas in de tijd van Constantijn, tegen een achtergrond van allerlei bekende historische gebeurtenissen in Lykië en Myra, aan de zuidkust van het Klein-Aziatisch schiereiland, in het huidige Turkije. Zo zou Nicolaas zijn geboren in het jaar 270 in Patara, eveneens aan de zuidkust, westelijk van Myra. Hij werd de bisschop van Myra, en in deze stad zou hij zijn overleden. De stad was een belangrijke plaats in Lykia, een gebied dat inmiddels een provincie was van het Romeinse rijk. Er worden meerdere sterfjaren vermeld, waaronder 325 en 342. De datum waarop hij overleed was 6 december, de dag waarop tijdens het sinterklaasfeest zijn verjaardag wordt gevierd.
Sint-Nicolaaslegenden en vita's
In de legendes smolten de verhalen over twee verschillende figuren met de naam Nikolaos samen. De ene was Nikolaos van Myra, de ander was een abd van Sion met dezelfde naam, Nicolaas van Lido, de bisschop van Pinora of Pinara, die leefde van 480 to 556. Ook hij was afkomstig uit Lykië. Op 10 december 564 overleed hij in deze provincie. Hun geschiedenissen verweefden zich met elkaar tot de legendarische wonderdoener, die sinds de zevende eeuw in de Griekse kerk werd vereerd. Zo zijn er biografieën die vermelden dat de ouders van Nicolaas Epiphanius en Nonna of Theophanes en Johanna heetten, maar dat waren de ouders van Nicolaas van Pinara.
In een latere tijd trad ook verwarring op met Nicolaas van Tolentino, een dertiende-eeuwse Italiaanse heilige.
Heiligenverhalen worden overgeleverd in vita's of hagiografieën, literaire genres met de biografieën van heiligen, gewoonlijk wonderbaarlijke en ontraceerbare verhalen met voldoende couleur locale om een bepaald historisch tijdvak te suggereren, maar te weinig om te begrijpen waar ze precies op terug gaan. De oudste vita's van Nicolaas van Myra dateren van 700 of nog later, afhankelijk van de datering van de tekst. Het oudst bekende heiligenleven van de bisschop was geschreven of samengesteld door de archimandriet Michaël. Dit Vita Per Michaëlem dateert van rond 700, volgens andere dateringen van de negende eeuw. Het lijkt erop dat de schrijver oudere teksten heeft bestudeerd, maar hij baseerde zich ook op orale overleveringen, die hij vernam van een monnik, volgens zijn eigen zeggen. Een ander heiligenleven is dat van Methodius, de patriarch van Constantinopel in de negende eeuw. Dit is het oudste heiligenleven, uitgaande van een andere datering. Het Vita Per Metaphrasten van Simeon Logotheta Metaphrastes dateert van de tiende eeuw. Het is een verzameling van heiligenlevens uit geschreven en orale bronnen.
Nicolaas verschijnt in een droom aan de keizer Constantijn. Hij lijkt op een gevleugelde Nike.
Een ander bekend verhaal gaat over een vader die zo arm is dat hij gedwongen is zijn dochters in de prostitutie te laten werken. De bisschop geeft ze geld voor een bruidschat, zodat ze netjes kunnen trouwen. De Griekse auteur Philostratus schreef in de derde eeuw een leven over de pythagorese filosoof Apollonoius van Tyana, een heilige wiens leven ook parallellen met Jezus vertoond. Deze geeft ook een arme man geld voor de bruidschat van zijn dochters en helpt onschuldig veroordeelden.
Christelijke betekenis
Constantijn ziet bij de Milvische brug het christelijke monogram aan de hemel.
Dit was eigenlijk al een gangbare praktijk. Niet alleen de christenen deden dit. De joodse geschiedenis is bijvoorbeeld ook een herschrijving van de geschiedenis van andere volken, die werd aangepast aan de joodse identiteit. Ook veel Griekse goden en mythen komen uit andere landen, en hebben een Griekse naam en afkomst gekregen. De Romeinen namen goden over van overwonnen landen en romaniseerden hun cultus, zoals die voor Cybele en Attis en de cultus voor Mithras en Sol Invictus.
Door op deze manier de geschiedenis te veranderen, werden niet-christelijke gebeurtenissen christelijk gemaakt. Een toepasselijk voorbeeld is het visioen dat Constantijn zou hebben gehad bij de Milvische brug, waar hij zijn overwinning op zijn medekeizer Maxentius behaalde. Volgens christelijke schrijvers zou hij hierbij het christelijke teken van het kruis hebben gezien, en christen zijn geworden. Maar andere schrijvers zijn hier veel minder duidelijk over. Ook de god Apollo werd genoemd als degene op wie het teken betrekking had.
Christelijk monogram op Romeins mozaiek in Dorset, als aureool om het hoofd van Christus met de familietrekken van een Flavische keizer.
In het westen kregen de keizers de titel Divus na hun dood. Het was niet geaccepteerd om zich tijdens het leven al als god te laten verereren. In het oosten van het rijk lag dit anders, omdat het daar al een eeuwenlange traditie was om heersers als god te vereren. Diocletianus, de voorganger van Constantijn, voerde een verregaande vorm van keizerverering in. Constantijn viel na zijn dood een traditionele Romeinse consecratio ten deel. Er werden munten uitgegeven die getuigden van zijn vergoddelijking als Divus Constantinus, met een gesluierde Constantijn (capite velato). Ook was op de munten de hand te zien die hem naar de hemel begeleidde. Er zijn aanwijzingen dat hij zich ook tijdens zijn leven al god liet noemen.
Ook Constantijns opvolgers Constantius en Jovianus werden volgens Eutropius verdiend onder de goden opgenomen, en hingen dus wel een christendom aan dat niet ver verwijderd was van de Romeinse keizercultus. Zijn opvolger Julianus, die vanwege het herstel van de verering van de oude staatsgoden later werd gesierd met de bijnaam 'de afvallige', werd eveneens vanwege zijn verdiensten na zijn dood onder de goden opgenomen en was dus voor de Romeinen een gewone keizer onder zijn gelijken. De laatste divus in het oosten, Anastatius I, overleed in 518. In het westen overleed de laatste divus Libius Severus in 465.
Wordt vervolgd
| | Auteur: admin
Dit artikel is keer gelezen.
negen reacties